İçinde bulunduğumuz dönemde gündemin başına oturan Covid-19 salgını özelinde afet dönemleri olarak adlandırılan; deprem, salgın hastalık, doğa felaketleri, savaşlar, zorunlu göç vb. olaylara maruz kalınan durumlara çoğu zaman hazırlıksız yakalanılmakta, bu sorunlarla baş edebilme ve çözüm üretebilme zorluğu yaşanmakta, çoğu zaman da çözüm üretilmesinin ivedilikle gerçekleştirilmesi problemiyle karşılaşılmaktadır.
Mühendis, mimar ve şehir plancıları olarak; hem içinde bulunduğumuz bu dönemde hem de yaşanabilecek olağanüstü durumlara hazırlıklı olabilmek adına, ihtiyaç halinde hızlı ve seri bir şekilde mesleki deneyimimizden gelen bilgi ve birikimimizi kullanarak acil ihtiyaçlara yönelik mekân üretimine dair çalışmalar gerçekleştirmemiz, karşı karşıya olduğumuz bu süreçte hayati önem taşımaktadır.
TMMOB İKK bileşenleri olarak, İstanbul Tabip Odası iş birliği ile mühendis, mimar, şehir plancıları ve yapı üretim sürecindeki tüm meslek gruplarını bir araya getirecek bir proje üretim pratiği amaçlamıştır.
Bu çalışmada amaç; bu sürecin bir yarışma olarak ele alınmaması, rekabetten çok dayanışarak birçok farklı doğruyu görebileceğimiz alternatif fikirlere ulaşabilmek ve bu fikirleri toplumun her kesimi ile paylaşmaktır. Katılımcılardan gelen çalışmalar TMMOB İl Koordinasyon Kurulları (İKK) ile İstanbul Tabip Odası temsilcilerinden oluşacak bir değerlendirme kurulu ile incelenecek, seçilen projelerle tasarım kataloğu/veri tabanı oluşturulacaktır. Oluşturulacak katalog ilgili meslek odalarının internet sayfalarından paylaşıma açılacak basılı yayın organlarında yayınlanacak ve Covid-19 salgın hastalık sürecinin ardından meslek odalarının mekânlarında veya olası sergi salonlarında sergilenecektir. Ayrıca hazırlanan katalog/veri tabanı yerel yönetimler ve merkezi hükümet ile paylaşılacak ve ivedilikle hayata geçirilmesi için iş birliği ve destek talep edilecektir.
Sürece katkı koyan tüm katılımcılara teşekkür/katılım belgesi takdim edilecektir.
DUYURUNUN YAYINLANMASI:
Duyurunun yayın tarihi 24.04.2020 Cuma Günüdür.
TASARIM ÇALIŞMALARININ TESLİM TARİHİ:
Tasarım gruplarının çalışmalarını 08.05.2020 tarihi saat 17.00’a kadar mekan@mimarist.org adresine dijital olarak göndermeleri gerekmektedir.
KATILIM ESASLARI:
Katılımcıların Türk Mühendis Mimarlar Odaları Birliği’nin ilgili meslek odalarına üye olmaları gerekmektedir.
TASARIM ÇALIŞMALARININ TESLİM ŞEKLİ:
Tasarım çalışmaları iki ayrı dijital doküman olarak teslim edilecektir.
A3 PDF formatında tasarım kataloğu şeklinde. Bu teslim ilgili internet sitelerinde kullanılmak ve yerel ve/veya merkezi yönetim kurumlarına baskı şeklinde iletilmek üzere teslim edilecektir.
A1 formatında tüm tasarım süreci ve anlatımının tasarımcının oluşturacağı bir tek pafta da görülebileceği şekilde minimum 300 dpi baskı kalitesinde hazırlanıp dijital olarak teslim edilecektir. (Bu teslim baskılı sergi aktivitelerinde kullanılmak üzere istenmektedir.)
Teslim edilecek projeye ait bütün paftalarda sağ üst köseye 1 cm x 5 cm ebatlarındaki bir kutuda 5 rakamdan oluşan bir rumuz yazılacaktır. Rumuzda kullanılan karakterler tekrarlanmamalı ve sıralı olmamalıdır. Yüklenecek dijital dosyaların ismi yalnızca rumuzdan oluşmalıdır.
SORU-CEVAP SÜRECİ:
Tasarım grupları sorularını 27.04.2020 tarihi saat 17.00’a kadar mekan@mimarist.org adresine gönderebilirler. Tüm cevaplar 30.04.2020 tarihinde mimarist.org adresinden yayımlanacaktır.
TELİF HAKLARI:
Mesleğini yapmaya ilişkin tüm koşulları işbu çalışmanın yapılacağı tarih itibari ile taşıyan tasarım sürecine katılacak, mimar, mühendis ve şehir plancılarından oluşan tasarımcılar; fikri hakları (manevi hakları) saklı kalmak kaydıyla ve kamu yararına kullanılmak üzere, tasarımlarının TMMOB İstanbul İKK bileşenleri tarafından dijital ve yazılı olarak yayınlanması (umuma arzı) ve anılan tasarımın uygulanması halinde herhangi bir bedel talep etmeyeceğini baştan kabul etmiş sayılır.
Tüm bu tasarımlar kamu yararı dışında başka bir amaçla kullanılamaz, ticari amaçla çoğaltılamaz. Tüm bu çalışmalar Anayasa ve ilgili mevzuat uyarınca mimar, mühendis ve şehir plancılarının topluma ve kamu sağlığına ilişkin sorumluluklarıdır.
DEĞERLENDİRME:
Tasarımcı veya tasarım gruplarınca gönderilecek her türlü çalışma TMMOB İKK bileşenleri, uzman danışmanlar ve İstanbul Tabip Odası yetkililerinden oluşan bir değerlendirme kurulu tarafından değerlendirilecek ve tasarım katalog ve sergisinde yer alacak projeler 11.05.2020 Pazartesi günü mimarist.org adresinden paylaşılacaktır.
TASARIM KRİTERLERİ:
Tasarım aşamasında çalışmaya katılacak katılımcıların çözüm bulmaları ve göz önünde bulundurmaları istenen kriterler aşağıda belirtilmiştir. Tasarım sürecinde dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta; Covid-19 gibi bulaşıcı hastalık pandemisi durumunda ihtiyaç duyulan mekanların; diğer olağanüstü durumlara göre farklılık arz edeceği, steril ve kapalı, geçirimsiz bağımsız mekanlar vb. içermesi gerekliliğinin göz önünde bulundurulmasıdır.
Ayrıca önerilen sağılık birimleri için Ek-1’deki kriterler tasarım sürecinde dikkate alınması gereken önceliklerdir.
Bununla birlikte tasarım gruplarının hayal gücü ve çözüm önerilerine sınır getirmek istenmediği için kriter maddeleri sadece dikkat edilmesi gereken esas hususlar olarak aşağıda belirtilmiş ve tasarımcıların sınırlandırılmaması amaçlanmıştır.
Modüler mekan tasarımı çalışması aşağıdaki olağanüstü koşullara ve tüm mağdur grupları göz önünde bulunduracak şekilde cevap verecek şekilde hazırlanmalı ve sunulmalıdır;
– Her türlü doğa felaketi ( Deprem, sel, toprak kayması vb.)
– Savaş dönemi
– Mülteci barınma ve yaşam ihtiyaçları
– Büyük çaplı yangınlar ve evsiz kalan insanlar
– Salgın hastalıklar, karantina
Modüler yapıların her ne fonksiyon barındırırsa barındırsın bileşenlerinin nakliye konteyner ölçülerini geçmemesi gerekliliği göz önünde bulundurulmalıdır. Benzer biçimde ağırlıklarının vinç vs. gibi araçlara ihtiyaç duyulmadan, sahada kolayca kurulabilmesi, taşınabilmesi veya modül içinde modüller yaratılarak insan gücü veya basit araçlarla parçalı taşıma ve montaj olanakları sağlaması gibi konular ele alınmalıdır.
Multi-Disiplin ürünü olacak modüler yapıların tüm teknik altyapı gereksinmeleri için modüller içinde yeterli ve modül içine sığabilen teknik alanlar öngörülmesi gereklidir.
Sürdürülebilir mekanlar olması esastır. Kendi enerjisini üretebilen, fosil yakıtlarla ilişiği bulunmayan, enerji ve su geri dönüşümünü sağlayabilen bir son ürün elde edilmesi gerekliliği bulunmaktadır.
Modüler tasarımda mekan nitelikleri; barınma, gerektiğinde sosyalleşme, hastane ve onunla ilgili tüm alt birimlerin tek tek veya bütüncül olarak ele alınması, gıda depolama, ıslak hacim, eğitim, üretim, spor vb bir çok yaşamsal alanın bir araya gelebilmesi, gerektiğinde birbirlerinden ayrılabilmesi önemli ve gereklidir. Kısacası modüller yeniden üretilebilmeye açık bir anlayış sunmalıdır.
Modüler mekanların kurulacağı alanların değişken olması sebebi ile farklı topoğrafyalarda kurgulanma sorunlarının çözümü için öneri getirilmelidir. Düz alanlarda kurulabildiği gibi gerektiğinde eğimli alanlarda kurulabilme ve yaşam sağlayabilme özelliğinin tasarımın bir parçası olarak ele alınması önem arz etmektedir.
Modüler birimlerin her türlü teknik altyapıya bağlantısı için senaryo oluşturulmalıdır.
Modüler birimlerle oluşturulacak sistemin temiz su ve pis su altyapısı ihtiyacı değerlendirilmeli, hem ana şebeke ve kanalizasyon hattının bulunduğu bölgelerde, hem de bu altyapıların olmadığı bölgelerde uygulanması durumunda alınacak önlemler ve çözüm önerileri sunulmalıdır.
Modüler yapının ardışık olarak takılıp sökülebilmesinden daha çok, aradaki bir modülün veya bazı modüllerin çıkarılmasına veya eklenmesine olanak sağlanması önemlidir.
Yangın ihtimaline karşı birim iç teknik önlemlerinin yanı sıra, yangın anında modüller arasındaki yangın izolasyonunun sağlanması, birimler arasında yangının atlamasının önlenebilmesi için geliştirilen senaryonun teknik olarak sunulması gerekmektedir.
Modüler yapıların geçici kullanım dönemleri (deprem, sel, pandemi, savaş, mülteci göçü vb.) dışında depolanma senaryolarının, kapladıkları alanın minimize edilme yöntemlerinin ifade edilmesi gerekmektedir.
Modüllerin yapımında geri dönüştürülebilir malzeme kullanımı önerileri ve yöntemlerinin belirtilmesi önemlidir.
Tasarlanacak modüller olağanüstü durumların oluşabileceği bölgelerin farklılıkları nedeniyle iklim ve hava koşullarına göre çeşitli ihtiyaçlara cevap vereceğinden, her iklim ve hava koşuluna göre ısı ve diğer izolasyon uygulama yöntemleri ve esneklikleri çözümlenmeli ve teknik açıklamaları sunulmalıdır.
Modüler mekanlar sadece kapalı hücre birimleri olarak ele alınmamalıdır. Olağanüstü dönemlerde uygulanacak bu sistemlerde kapalı mekanların değişken dış mekanlarla kurabilecekleri ilişkiler, bu ilişkiler sonunda bu mekanları paylaşanlar için yapılan dış alan kullanım önermeleri de alternatifleri ile ele alınmalıdır.
Covid-19 ve benzeri salgın hastane ve bakım modüllerinin tamamen steril, dışa kapalı, tekil birimler şeklinde tasarlanması gerekliliği unutulmamalıdır.
Tasarımların sadece insanlar için değil yaşam alanları zarar görmüş veya etki altında bulunan hayvanlar içinde çözüm üretmesi beklenmektedir.
Çalışma kapsamında ortaya çıkan tasarım ve fikirler yukarıda belirtilen nitelikleri sağlamalı, ancak bütünlüklü bir modül tasarımı ile sınırlandırılmamalıdır. Tasarım ve fikirler bütüne hizmet eden parçaları ve yaklaşımları içerebilirler.
TMMOB İSTANBUL İL KOORDİNASYON KURULU
EK-1: MODÜLER MEKANLAR
Sağlık hizmetleri amaçlı modüler mekanlarda yeterli havalandırmanın sağlanabileceği donanımlar eklenebilmelidir. Özellikle salgın hastalık koşullarında kullanılacak mekanlarda iç ortam havasının düzenli olarak temiz hava ile değiştirilmesini sağlayacak donanımlar büyük önem taşır.
Modüler mekanlara düzenli lojistik desteğin sağlanabilmesi için yer seçiminde ana ulaşım arterlerine yakınlık önem taşır. Seçilen yer ile ana arter arasında büyük araçların bile geçebileceği genişlikte yol bulunması veya açılması gerekir.
Modüler yapılanmanın gerçekleştirileceği yer yeterli kullanım alanı sağlayacak büyüklükte olmalıdır. DSÖ kişi başına 30 metrekare alan önermektedir. Bunun en az 3.5 metrekaresi barınma yeri için olmalıdır. Yer seçiminde sürekli yeni insanların gelebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Modüler mekanların kurulacağı yer, çevresine göre daha çukur bir alan olmamalıdır. Kullanımda olacağı sürenin kimi zaman uzun olabileceği düşünülerek, yağışlı dönemlerde bu çukur olma özelliği nedeniyle öncelikle su toplanabileceği öngörülmelidir. Yağışların bu alanda toplanmasını önlemek, drenajı kolaylaştırmak için çok hafif eğimli bir arazide (15 dereceden fazla olmamak koşuluyla) kurulması yararlı olur.
Modüler yapılanma için seçilen alan önemli çevre sağlığı risklerinden uzak bir alan olmalıdır. Yani sanayi tesislerinden, katı ve sıvı atıkların depolama ve zararsızlaştırma alanlarından, vektör (hastalık bulaştıran aracı canlılar) üreme alanlarından, akarsu havzalarından, sel, toprak kayması, çığ gibi tehlikelerin gerçekleşebileceği alanlardan uzak olmalıdır.
Modüler mekanlarda oluşacak sıvı atıkların (tuvalet, lavabo vb.) kanalizasyona deşarj edilemediği koşullarda, depolanacağı çukurların, mekanda/larda barındırılacak insan sayısına göre, mekandan uzakta, uygun büyüklükte açılması gerekir. Çukur tipi yörenin yeraltı su tablasının yüzeye yakın olması halinde sızdırmaz, su tablası derin veya yeraltı suyu yoksa sızdırır bir çukur açılabilir.
Olağandışı durumlarda (afet durumu) geçici barınma yeri olarak modüler mekanlar yapılması halinde her aileye (birey başına 3.5 metrekare alan olacak şekilde) bir modüler yaşam alanı düşünülerek ikili diziler halinde, her birimin diğerinden en az 2 metre uzaklıkta olacağı, her ikili dizi arasında 10 metre genişliğinde yolların bulunduğu, yaşam birimlerinden 30-50 metre uzaklıkta ve 25 kişiye bir tuvalet bir de banyo kabini olacak şekilde tuvalet ve banyo olanakları sağlanmalıdır.
Modüler mekânların su şebekesine bağlanamadığı koşullarda öncelikle tanklarla taşınan ve depolardan birimlere döşenen şebekelere pompalanan suyun kişi başına günde en az 15-20 litre olacak şekilde sağlanması gerekir. Bu miktara beslenme, sağlık vb. diğer gereksinimler dahil edilmemiştir. Ayrıca 35 litre/kişi yıkanma yerlerinde, 20-30 litre/kişi toplu beslenme merkezinde, 40-60 litre/yatak alan hastanesi
Modüler yaşam birimleri arasına yeterli sayıda kapaklı çöp konteyneri (100 litre/50 kişi) yerleştirilmeli ve atıklar günlük toplanıp bertaraf alanına taşınmalıdır.
Modüler birimde sağlık hizmeti verilecekse tıbbi atık toplama ve bertaraf prosedürleri uygulanmalıdır.
Prof. Dr. Ali Osman Karababa
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
6 Nisan 2020 tarihinde yayımlanan çağrıya ulaşmak için tıklayınız:
COVİD-19 Salgınına Karşı Toplum Hizmetinde Mühendislik, Mimarlık ve Şehir Plancılığı İçin Üyelerimize Çağrımızdır!
