Kerpiç, killi toprağın içine saman katılıp su ile yoğrulması ve ardından kalıplara dökülerek açık havada kurutulmasıyla elde edilen çok eski bir yapı malzemesidir. Çatalhöyük ören yerinde bulunan kerpiç evlerin 9000 yıllık olduğu tespit edilmiştir. Belki şaşıracaksınız ama Anadolu’da 1980 yılına kadar yapı stoğumuzun % 28’ini kerpiç evler oluşturuyordu, ancak bu oran gittikçe betonarme lehine azalmaktadır.
Kerpiç iddia edildiği gibi depreme dayanıksız bir malzeme değil, böyle olsaydı bunca deprem tecrübesinden sonra bu malzeme bir daha kullanılmazdı. Kerpiç binlerce yıl olduğu gibi bugün de tüm dünyada kullanılmaya devam etmektedir. Kerpiç hakkında iddiaların bilimsel dayanağı yoktur. Gölcük ve Van depremlerinde kerpiç evlerden çok daha fazla sayıda (sağlam denilen) betonarme binalar yıkıldığı halde bunun üzerinde nedense durulmamıştır. İşin doğrusu hiç bir inşaat malzemesi (beton, çelik, ahşap, taş, tuğla, kerpiç…) tek başına yıkım sebebi değildir. Bir yapının depreme dayanıklılığı malzeme dışında tasarım, uygulama, denetim, ağırlık, zemin emniyet gerilmesi, fay mesafesi gibi pek çok etkene bağlıdır.
Kerpiç evler bilgiden yoksun ya da usulüne uygun inşa edilmezlerse elbette yıkılırlar. Subasman seviye hataları, mesnet bağlantılarının zayıf olması, duvar kalınlığının yeterli olmaması, duvar bini boylarının eksikliği, ağır düz çatılar, duvarları yatayda birbirine bağlayan hatılların yapılmaması, oda açıklıklarının geniş olması… gibi hatalar kerpiç binaların yıkım sebepleri arasında sayılabilir.
İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi’nin Maslak Kampüsü’nde 1995 yılında yaptırdığı örnek kerpiç ev.
Prof. Dr. Ruhi Kafesçioğlu ömrünü kerpiç araştırmalarına ayırmıştır. Hoca kerpice yönelik haksız eleştirilere cevap vermek maksadıyla 1995 yılında bir örnek ev inşa ettirdi. Bu kerpiç ev 1999 Marmara depremi ve irili ufaklı birçok deprem geçirdiği halde bugün hala ayaktadır. Ruhi hocanın toprak-alçı karışımı “alker” ismiyle patentli bir ürünü vardır. Bu ürün Urfa’da denenmiş ve deprem karşısında dayanıklılığı defalarca tespit edilmiştir.
Ülkemizde siyasiler/bürokratlar kerpiç evleri küçümseyedursun bu malzemenin dünyanın bütün konut sorununa derman olabileceğine dair raporlar yayınlanmaktadır. Bina yapımında insan soyunun beş bin yıllık tekniği, çamur ve kili yeniden keşfedeceğini öngören MIT’ten İnşaat Profesörü John Ocshsendorf, çimento ve çelik yerine her yerde bulunan kil ve çamurun inşaat malzemesi olarak kullanılmasıyla hem enerji tasarrufu hem de çevre kirliliğini azaltma açısından muazzam ilerleme sağlanacağını belirtmektedir.
J. Ocshsendorf “İnsanoğlu sonradan görmelere özgü bir acullukla sanayi devrimi ile 5 bin yıllık gelişme tecrübesini tutup camdan dışarı attı… İnsanlar ilerleme kavramına hep dar anlamda baktıkları için 21. yüzyılın binalarının titanyumdan yapılmasını bekliyor ama belki 21. yüzyıl binaları çamurun daha zeki ve daha estetik kullanımından yapılacak.” demektedir.(1)
Bugün dünya nüfusunun % 33’ü hâlâ kerpiç evlerde yaşıyor. Sadece Asya ve Afrika’da değil Amerika’da da kerpiç halen kullanılıyor. Killi toprağın bolca bulunduğu Arizona eyaletinde evlerin çoğu kerpiçtir. Avrupa’da da kerpice rağbet gittikçe artmaktadır. Toprak malzeme ve evleri araştırmak üzere Fransa’nın Strasbourg şehrinde Craterre adıyla bir Toprak Mimari Enstitüsü kurulmuştur. Bu Enstitü güneşte pişmiş topraktan evler, ahşap ve saman evler konusunda araştırmalar yapıyor, raporlar yayınlıyor. Bugün Fransa’da kerpiç ev yapımı çok yaygındır. Bilhassa zenginler sağlık ve doğallık gibi sebeplerle kerpiç evlere yönelmiştir. Aşağıda bunlardan birkaçının resmini görüyorsunuz. Arzu edenler “maison en paill ve maisons en terre” isimli siteye girebilirler. Ayrıca Almanya’da Dachverbant ve İsviçre’de SIA Kerpiç Enstitüleri kerpiç araştırmalarına devam ediyorlar.
-Bu evlerde ahşap araları saman balyalarıyla doldurulmuş, üzeri çamur ile sıvanmıştır. (Fransa)
-Afrika Mali/Timbuktu’da kerpiçten yapılmış 730 yıllık Djenne Camii.
Kerpiç Evin/Malzemenin Faydaları
1.Üretimi çok kolaydır. Killi toprak bulunan her bölgede üstelik çevreye zehir kusan modern sanayi fabrikalarına ihtiyaç duymadan açık alanlarda üretilebilir.
2.Çok ucuzdur. Düzenli bir gelire sahip olmayan dar gelirli aileler kendi emekleriyle kerpiç blok üretip ev yapabileceği gibi parası olanlar da evvelce üretilmiş hazır kerpiç blokları satın alıp evlerini yaptırabilirler. Malzeme (toprak) bedava olduğu için kerpicin maliyeti işçilik maliyetinden ibarettir.
3.İşletme maliyeti çok ucuz, yakıt masrafı pek azdır. Çünkü kerpiç ev kışın sıcak yazın serin olur. Kafesçioğlu hoca kerpicin diğer malzemelere kıyasla 7 kat daha fazla ısı tasarrufu sağladığını belirtiyor. Doç. Dr. Bilge Işık ise 80 m2 lik bir kerpiç evin bir katalitik soba ile çok rahat ısıtıldığını test ettiklerini belirtmektedir. Bitlisli bir arkadaşım köyündeki kerpiç evini yıktırıp yerine betonarme ev yaptırdığını fakat sonra pişman olduğunu, çünkü yazın piştiği ve kışın ısınamadığını anlatmıştı. (Yıl 2002)
4.Kerpiç bloklar sıfır enerji ile üretilir. En iyi enerji dostu malzeme hangisidir diye sorulursa ilk sırayı kerpiç alır. Bizim gibi tüm enerjisini ithal eden bir ülke için bunun önemini anlatmaya bilmem gerek var mı?
5.İnsan sağlığı için en uygun malzemedir. İnsan çamurdan yaratıldığı ve toprak ile akrabalığından olsa gerek kerpiç evlerde kendini çok iyi hissetmektedir. Kerpiç evde rutubet olmaz. Bu evlerde oturanlarda modern bina hastalıkları astım, bronşit, romatizma ve eklem rahatsızlıklarına rastlanmaz.
6.Fosil yakıtların azalması ve küresel iklim değişikliği son yıllarda inşaat sektöründe sürdürülebilirlik kavramını öne çıkardı. Kerpiç bu kavrama yüklenen bütün nitelikleri sağlayabilen neredeyse tek inşaat malzemedir. 2005 yılında Sydney’de yapılan “Geleceğin Evleri” konferansında kerpiç malzemeye pek çok gönderme yapılmıştır. Bugün Taksim’de, Teşvikiye’de, Çankaya’da, Konak’ta kerpiç ev yapalım demiyorum, ancak birçok köyde hatta kasaba ve şehirlerde böyle tek katlı, bahçeli, sağlıklı müstakil evler yapmak pekala mümkündür. Ben her yıl ihtiyacımız olan yeni konutların % 15-20’sinin kerpiçten yapılabileceğini düşünüyorum…
Kaynaklar:
1)mimdap.com
2)Ruhi Kafesçioğlu, “Konut Yapımında Toprağın Ana Malzeme Olarak Kullanılmasının Önemi ve Uygulanmasında Fayda Görülen Metotlar” Kerpiç Semineri Tebliğleri, İmar İskân Bakanlığı, 1984
3)Bilge Işık, “Türkiye’de Kerpiç Yapı Kültürü ve Alçı ile Stabilize Edilen Kerpiç Yapılar” III. Ulusal Alçı Kongresi, Ankara, 2000
4)Murat Eriç, Ünver Anıl, Kemal Çorapçıoğlu, “Kerpiç Malzemenin Türkiye Koşullarında Rasyonel Kullanımını Sağlamak Amacı ile Kalitesinin Yükseltilmesi Konusunda Araştırma”, İDGSA Mimarlık Fakültesi, No:1, İstanbul, 1980
