TÜİK’in, geçen hafta sonu açıkladığı hanehalkı tüketim harcamalarının bölgesel sonuçları İstanbul’da yaşayanların adeta konut ve kira, Kuzey ve Güneydoğu Anadolu’da yaşayanların ise gıda için çalıştığını gösteriyor
Dünya gazetesinde Alaattin Aktaş’ın yazısı şöyle:
İstanbullu konut ve kira, Kuzey ve Güneydoğu Anadolulu gıda için çalışıyor
2008 ve 2009 yıllarındaki harcama değerlerinin 2010’a çekilmesiyle oluşturulan 2008-2009-2010 dönemi hanehalkı tüketim harcamaları verilerine göre, İstanbullular harcamalarının tam üçte birini konut ve kira için yapmak durumunda kalıyor. Kuzey ve Güneydoğu Anadolu’da yaşayanlar ise harcamalarında yüzde 30’luk payı gıda ve alkolsüz içeceklere ayırıyor.
Yüzde 20’lik gelir gruplarına göre değerlendirme yapıldığında, en yoksul ilk yüzde 20’lik grup için bu payların çok daha yukarı çıktığı gözleniyor. İstanbul’da yaşayanların en yoksul yüzde 20’lik kesiminde konut ve kira harcamalarının payı yüzde 42’ye kadar ulaşıyor.
Aynı şekilde Güneydoğu Anadolu’da yaşayan haneler içinde en yoksul ilk yüzde 20’lik grubun gıda ve alkolsüz içeceklere ayırmak zorunda kaldığı pay yüzde 44’ü buluyor.
Zenginleştikçe konutun payı düşüyor
İstanbul’da yaşayanların harcamalarının ortalama olarak yüzde 33.4’ünü konut için yaptığını belirttik. Ancak gelir düzeyine göre bu oran çok belirgin bir farklılıklar gösteriyor. En yoksul yüzde 20’lik grupta konut ve kira için yapılan harcamanın toplamdaki payı yüzde 41.7’ye kadar çıkarken, ikinci yüzde 20 için bu oran yüzde 38’e geriliyor. Gelir sıralamasında üçüncü yüzde 20’yi oluşturan grup konut ve kiraya yüzde 35.6, dördüncü yüzde 20’yi oluşturan grup yüzde 33.4 pay ayırıyor. En zengin yüzde 20’lik grupta konut ve kiraya ayrılan pay daha da düşüyor ve yüzde 28.1’e iniyor.
Konut ve kiranın toplam harcamadaki payı, zenginlik arttıkça yalnızca İstanbul’da gerilemiyor. Tüm bölgelerde aynı eğilim görülüyor; yoksul kesimler konut ve kira için harcamalarından çok daha fazla pay ayırmak durumunda kalıyor.
Ulaştırmanın payı artıyor
Haneler, gelir düzeyleri arttıkça konut ve kiraya daha az pay ayırırken, ulaştırma giderleri toplam harcamada daha çok pay almaya başlıyor. Örneğin İstanbul’da tüm haneler toplam harcamalarının yüzde 13.2’sini ulaştırma için yapıyor. Ancak, ilk yüzde 20’lik grup için yüzde 7 olan ulaştırma harcamalarının payı, son yüzde 20’lik grupta yüzde 17.2’ye ulaşıyor.
Ulaştırma harcamasının payı Batı Marmara’da ortalamada yüzde 13.6, ilk yüzde 20’de yüzde 6.8, son yüzde 20’de yüzde 19.3 düzeyinde bulunuyor.
Gelir düzeyine göre makas Akdeniz’de çok açılıyor. Bu bölgede ulaştırma harcamaları toplamda ortalama yüzde 16.2 pay alırken, ilk yüzde 20’nin payı yüzde 7.4’te kalıyor, son yüzde 20’nin payı ise yüzde 22.1’e fırlıyor. Öyle ki, Akdeniz bölgesinde en zengin yüzde 20’lik grup, en fazla harcamayı ulaştırma için yapıyor.
Aynı durum İç Anadolu için de geçerli. Bu bölgede ulaştırma toplam harcamada yüzde 16.8 pay alıyor; bu oran ilk yüzde 20’de yüzde 8.5 düzeyinde oluşurken, son yüzde 20’de yüzde 24.2’ye ulaşıyor. İç Anadolu’daki en zengin yüzde 20’lik grup, Akdeniz’de olduğu gibi harcamasında en büyük ağırlığı ulaştırmaya veriyor.
Yoksulun parası ancak gıdaya yetiyor!
Gıda ve alkolsüz içeceklere ayrılan pay, iki bölgede yüzde 30’u aşıyor. Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar harcamalarının yüzde 30.3’ünü, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar ise yüzde 30’unu gıda ve alkolsüz içeceklere ayırmak durumunda kalıyor.
Gıda harcamalarının üçte bire yakın pay aldığı bu bölgelerde gelir düzeyine göre gıdaya ayrılan pay çok daha yukarılara çıkıyor. Örneğin Güneydoğu Anadolu bölgesinde gıdaya ayrılan payın ortalaması yüzde 30, ancak en yoksul yüzde 20’lik grupta bu oran yüzde 43.7 düzeyinde.
Bölge genel olarak yoksul; ancak kendi içinde belirgin bir gelir uçurumu da yok değil. En yoksul ilk yüzde 20’lik grup harcamasının yüzde 43.7’sini gıdaya ayırmak durumunda kalırken, en zengin yüzde 20’lik grupta bu oran yüzde 21.7’ye kadar iniyor. Hatta en zengin yüzde 20’lik grupta gıdanın payı neredeyse konut ve kira ile ulaştırma için yapılan harcamalarla eşitleniyor.
Harcamanın yüzde 24’ü İstanbul’da
TÜİK verilerine göre, 2008-2009-2010 yıllarının ortalaması olarak toplam harcamanın yüzde 23.9’u İstanbul’da gerçekleştiriliyor. Toplam harcamada Ege yüzde 14.4, Akdeniz yüzde 11.7, Batı Anadolu yüzde 11.2 pay alıyor.
Türkiye’deki toplam konut ve kira harcamalarının yüzde 28.5’i İstanbul’da yapılıyor. İstanbul, ulaştırma harcamalarında yüzde 22, gıda ve alkolsüz içecek harcamalarında yüzde 19 pay alıyor.
Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Iğdır ve Kars’tan oluşan Kuzeydoğu Anadolu bölgesi ise, toplam harcamanın yalnızca yüzde 2’sinin yapıldığı bölge olarak dikkati çekiyor.
Hangi bölgede hangi iller kapsanıyor?
Batı Marmara: Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ.
Ege: Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla ve Uşak.
Doğu Marmara: Bilecik, Bolu, Bursa, Düzce, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya ve Yalova.
Batı Anadolu: Ankara, Karaman ve Konya.
Akdeniz: Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, K.Maraş, Mersin ve Osmaniye.
Orta Anadolu: Aksaray, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Sivas ve Yozgat.
Batı Karadeniz: Amasya, Bartın, Çankırı, Çorum, Karabük, Kastamonu, Samsun, Sinop, Tokat ve Zonguldak.
Doğu Karadeniz: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon.
Kuzeydoğu Anadolu: Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Iğdır ve Kars.
Ortadoğu Anadolu: Bingöl, Bitlis, Elazığ, Hakkari, Malatya, Muş, Tunceli ve Van.
Güneydoğu Anadolu: Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak.
Alaattin Aktaş / DÜNYA
