Dış açık ve kurdaki artış, ile inşaat, turizm, gıda ve metal sektörlerindeki kötü gidişat Türkiye ekonomisi için kriz sinyalleri veriyor.
Son dönemde elde edilen ekonomik verilere göre Türkiye’de kriz kapıda! Dış açık zirve yaptı, ithalat ve ihracat son 3 yılın en düşük düzeyinde. Kurdaki artış kişi başına borcu katladı. Başta inşaat olmak üzere, gıda, metal ve turizm sektörleri zorda. İcradan satışlar katlandı. Çiftçi ise perişan.
DIŞ TİCARET AÇIĞI ZİRVEYE ÇIKTI
Dış ticaret açığı temmuzda yılın en yüksek seviyesine çıktı. Açık yüzde 6.5 artarak 6 milyar 596 milyon dolardan 7 milyar 28 milyon dolara yükseldi. Dış ticaret açığı temmuzda, marttan bu yana ilk kez yıllık bazda arttı. İhracat temmuz ayında geçen yıla göre yüzde 16.2 geriledi. İthalatta ise yüzde 8.7’lik bir gerileme oldu. Yıllık ihracat, temmuz sonundaki 148.9 milyar dolarla, 2012’nin eylül ayındaki 148.4 milyar dolardan sonra en düşük düzeye inmiş durumda.
İHRACAT VE İTHALATTA DİP
Yani, bu yıl temmuzda yıllık ihracat neredeyse son üç yılın en düşük düzeyine inmiş oldu. Yıllık ithalat temmuz ayı itibarıyla 227.4 milyar dolara indi. Yıllık ithalat, daha önce 226.9 milyar dolarla 2011’in temmuz ayında bu yılki düzeyin altında olmuştu. Bir başka ifadeyle yıllık ithalatta 47 ayın en düşük düzeyini bu temmuzda görüldü. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, ihracat ağustos ayında yüzde 4.9 düşüşle 10.4 milyar dolar oldu. İhracat ocak-ağustos döneminde yüzde 8.9 düşüşle 95.1 milyar dolar olarak gerçekleşti.
VATANDAŞIN BORCU 1.498 TL ARTTI
İçerideki belirsizlikler sonucu kurda 7 Haziran seçimlerinden bu yana dolar TL karşısında yüzde 11 (30 kuruş) değer kazanmasıyla Türkiye’nin dış borcu 116.4 milyar TL arttı. Bu hesaplamaya göre 5 bin 56 dolar olan kişi başına dış borçta da artış oldu. Kişi başına dış borcun TL cinsinden karşılığı 7 Haziran 2015 itibarıyla 13 bin 467 TL ediyordu. 2 Eylül’de sabah açılışta bankalar arası piyasada 2.96 TL’ye ulaşan dolar kuruyla bu miktar 14 bin 965 liraya ulaştı. Yani dış borçta sadece 2.5 ay gibi bir sürede kişi başına ekstra 1.498 TL yük getirdi.
İNŞAATTA KIRMIZI ALARM
Ekonomide yaşanan durgunluk ve halkın her geçen gün daha çok yoksullaşması yüzünden konut satışları düştü. Konut satışlarında yaşanan bu sert düşüş inşaat sektöründe depreme yol açtı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre, takibe düşen inşaat kredileri tutarı son 1 yılda yüzde 31.9 artarak 3 milyar 927 milyon liraya yükseldi.
DOLARDA 1 KURUŞ ARTIŞIN YANSIMASI
Doların 1 kuruş artması, kamunun dış borcunun TL karşılığını 1.1 milyar, özel sektörün borç yükünü 2.8 milyar; Türkiye’nin toplam dış borç yükünü ise yaklaşık 4 milyar lira büyütüyor. Bir başka deyişle dolardaki her 1 kuruşluk artış, vatandaş başına düşen dış borç miktarında 51 liralık artış anlamına geliyor. Hazine Müsteşarlığı 2015 yılı birinci çeyrek dönemine ilişkin verilerine göre Türkiye’nin brüt dış borç stoku 392.8 milyar dolar.
SEKTÖRLERDE BATIK ENDİŞESİ
Takibe düşen enerji kredileri yüzde 35.8 artışla 1 milyar 155 milyon liraya çıktı. Gıda, meşrubat ve tütünde takibe düşen krediler yüzde 18.3 artışla 1 milyar 102 milyon lira oldu. Metal ve işlenmiş madende takipteki sektör kredileri tutarı yüzde 18 artarak 613 milyon liraya çıktı. İki sektör ise iç güveysinden hallice. Takibe düşen tutar, ziraat ve balıkçılık kredilerinde ise yüzde 4.8 azalışla 1 milyar 302 milyon lira, denizcilik kredilerinde yüzde 30.9 azalışla 659 milyon lira oldu.
İcralık gayrimenkulde rekor artış yaşanıyor
Son dönemde bütün satılık ilanlarında olduğu gibi icradan satışa çıkan gayrimenkul ilanlarında da büyük artış yaşandı. İcralık gayrimenkul portföyleri genişleyen bankalar rotasını belirledi. Daha uygun fiyata ev, arsa ya da işyeri almak isteyen vatandaş da bankadan satılık gayrimenkul ilanlarına yönlendi.
TARIMDA DURUM İÇLER ACISI
2015 yılı içinde icradan satılık konut, arsa ve işyerlerinin sayısında büyük artış yaşandı. ‘Bankadan Satılık Gayrimenkul’ ilanlarının sayısı 2014 yılı sonundan bu yana tam yüzde 250 oranında artış gösterdi. Çiftçinin başta mazot olmak üzere girdi fiyatlarındaki artışla başının dertte olması bir yana, elde ettiği ürünü satarken gördüğü zarar diğer yana. Dünyanın önde gelen ülkeleri gramlık teknoloji ürünlerini satarken servet elde ederken, Türk çiftçisi sefilleri oynuyor. Bugün 4 ton domates satan çiftçi, bunun karşılığında sadece 1 kilo domates tohumu alabiliyor.
İstihdamda tekleme var
Düşük hızla büyüme kronikleşme eğilimi göstermeye başlayınca ekonominin istihdam yaratma iştahı da kesildi. Sanayi, ticaret-hizmet ve inşaat endeksine bakıldığında yüzlerce sektörü besleyen inşaattan tehlike çanları duyulmaya başladı.
Toplam istihdamın yüzde 7.17’sini oluşturan inşaatta sürekli bir kan kaybı var. İnşaat sektörü istihdam endeksinde 2006 yılının 3. çeyreğinden bu yana bir düşüş eğilimi egemen olmuş durumda. İnşaat istihdamı, 2012’nin 3. çeyreğinden bu yana ise oldukça keskin bir düşüş eğilimi gösteriyor.
2012’nin son çeyreğinden bu yana inşaat istihdam endeksi hep bir yıl öncesinin ciddi ölçüde altında kaldı. Bu yılın ikinci çeyreğinde inşaat istihdam endeksi, geçen yılın yüzde 8.95 altında bulunuyor.
TURİZMDE KARA BULUTLAR DAĞILMADI
Önce Rusya krizi, sonra Suriye, IŞİD ve şimdi de terör olayları. Turizm, son gelişmelerin negatif etkisini en çok hisseden sektör. Oteller belirli doluluk oranlarını yakalayabilmek için fiyatları düşürdü, kârlılıktan feragat etti. Otellerde oda fiyatı ortalama yüzde 20 düştü. Kârlar eridi, yeni yatırım kararı alınmıyor. Türkiye, Suruç saldırısı ve ardından gerçekleştirilen terör eylemleri ve operasyonlar nedeniyle turizm sezonunu kötü geçiriyor. Turizmciler, “Bu yıl toplam kaybımız 5 milyar doları aşacak” diyor.
AYDIN DEMİR / SÖZCÜ
