Günün şartlarında artık insanların ihtiyaçlarını karşılamaları için herşeyi bulabilecekleri alışveriş merkezleri yapılmaya başlandı. Ancak bu tür yapıları yaparken çok iyi plan yapmak lazım. Çevre yollarını, otoparklarını, geliş gidişini iyi düzenlemek gerekir. Alışveriş merkezlerinin başlıca amacı, insanların giyim, yiyecek, görsel salonlar gibi ihtiyaclara cevap verebilecek her türlü dükkanları bir yapı altında toplamaktır. Mağaza mağaza dolaşmak yerine sayısız alternatife, çeşitliliğe ve seçme şansına sahip olunur. Güzel vitrinlere bakarak dolaşmak, sıcak günlerde, çalışan klimalar dolaşan insanları serinletir. Benim de hoşuma gider. Haftasonları bu yerler, eğlence yeri gibi düşünüldüğünden çok kalabalık olur.
Alışveriş merkezi yapılacak yeri seçerken nelere dikkat etmek gerekir?
Süpermarket-hipermarket tarzında yapılacak alışveriş yeri şehir dışında olabilir. Ancak fast – food, alışveriş dükkanları, kapalı çarşı tarzında yapıldığı zaman, şehir merkezi içinde ,insanların yürüyerek geçtiği yerde olmalı. Bu tür alışveriş merkezleri ihtiyaçlara yanıt verecek tarzda düzenlenmeli, yani taşıma su ile değirmen dönmez. Bir alışveriş merkezi ( shopping center) yapılırken kolon aks araları en az ( başkaca bir zorunluluk yoksa ) 8 metre yapmak gerekir. Neden mi? Hem kullanım açısından uygun bir mesafe, hem statik yönden geçilebilecek bir mesafe, hem de aks aralarına 3 adet otopark yeri konulabildiği için diye sıralanabilir.
Çok katlı mağazalar ; bir veya daha fazla girişi olan, bünyesinde tek bir mağaza veya değişik amaçlı satış birimleri ile sosyal içerikli, oyun alanları olan tek bir bağımsız bölüm numarası olan iş yerleridir. Pasajlarla karıştırmamak gerekir. Pasajlar; iki yanında dükkanlar bulunan üzeri kapalı çarşılar olup, iş yerlerinin ayrı ayrı bağımsız bölüm numarası alması zorunludur. Kapalı çarşılarda en az iki giriş ve çıkış olmalı, 500 m2 yi geçtiği takdirde herbiri en az 1.5 metre genişliğinde iki ayrı giriş çıkış veya 3 metre genişliğinde bir giriş çıkış yapılmak zorundadır. Giriş çıkışlar farklı katlarda ve kotlarda olabilir. Çok katlı mağazalarda, pasajlarda ve kapalı çarşılarda kat yüksekliği net 3.50 metreden az olamaz. Ancak bu iç net yükseklikdir. Katlar arasındaki mesafe ise döşeme kalınlığı 40 – 45 cm havalandırma tesisat kanal yüksekliği yaklaşık 40 cm ve asma tavan kaplama yuksekliği 80-85 cm olmalı. Toplam: 350+85=435 cm kısaca 450 cm döşeme üstünden döşeme üstüne yükseklik gerekir. Rahat bir yükseklik olmalı, basık alan yapmamak lazım. Çok katlı mağazalar, kapalı çarşı tiplerinde aydınlık olmalı. Doğal ışıkla yer yer aydınlatma yapmalı, çok güzel örnekleri var. Yaya dolaşım alanlarıda çok önemlidir. Koridor uzunluğu 30 metreye kadar 3 metre, daha uzun olanlarda 3.5 metreden az olamaz. Çok katlı mağazalarda dolaşım tertibi sarbesttir. Pasaj, kapalı çarşı ve çok katlı mağazalarda toplam inşaat alanı 500 m2 ye kadar merdiven genişliği 2 metre olmalı, 500 m2 geçtiği takdirde ilave olarak 1.5 metre genişliğinde ikinci bir merdiven gereklidir. Katlar arasında iki merdiven bulunması durumunda bir tanesi yürüyen merdiven olabilir. Çok katlı mağazalarda en düşük kottaki giriş çıkışa göre 3 veya daha fazla katlı yapılarda insan asansörü yapılması zorunludur. Yeterli sayıda da yük asansörü gereklidir. Bu tip binalarda yapılacak asansörlerden en az bir tanesi bedensel özürlülerin kullanımına uygun olacak, iç kabini 1.60×1.40 metre, kapı genişliği 0.95 metre kabin içinde de 0.85-0.90 metre yükseklikte tutunma bandı olacaktır. Bina içinde estetikle bütünleşen asansörler kullanılmalı. Örneğin : Panoramik asansörler (transparan) İşhanı, büro, çarşı, pasaj, mağaza gibi binalarda en az 25 kişiye 1 kadın ve 1 erkek için olmak üzere wc, pisuar ve lavabo, en az 15 ton su deposu gerekir. Çok katlı mağazalarda parsel bünyesinde ihtiyac kadar açık veya kapalı otopark yapma zorunluğu vardır. Bina, ana artere cephe ise otopark giriş çıkışı için UKOME den görüş alma zorunluğu vardır. Otoparklarda havalandırma şaftları yapılması gerekir. İtfaiye müdürlüğünden görüş alınmalı. Pasaj, kapalı çarşıların merkezi ısıtma sistemi ile ısıtılması ve havalandırılması zorunludur. Alışveriş merkezleri gidiş gelişin çok olduğu, ısıtma, havalandırma ve soğutmanın en iyisini gerektiren merkezlerdir. Alışveriş merkezlerinde dış, ortak duvarlar ve asma tavanlar yanmaz malzemeden olması zorunludur. Alışveriş merkezleride her yapı gibi yangın ya da diğer acil kullanıcıların hızla kaçışlarını sağlayacak yeterli acil durum çıkışlarıyla donatılacaktır. Serbest ve engelsiz erişilebilen tehlike çıkışları düzenlenecek, her çıkış açık seçik görünecek, çıkışa götüren yol herkesin anlayacağı biçimde olmalı ve kaçış yolları aydınlatması ve yönlendirmesi yapılmalıdır. Asansörler kaçış yolu olarak kabul edilemez. Gerçek bir kaçış yolu, bir yapının herhangi bir noktasından yer seviyesindeki caddeye kadar olan devamlı ve engellenmemiş kaçış yolunun tamamıdır.
Çıkış kapasitesi ve çıkış sayısı; Kullanıcı yükü,gerekli kaçış ve panik hesaplarında kullanılmak üzere brüt alana göre alışveriş merkezlerinde 7m2/kişi, otoparklarda 30m2/kişi alınacaktır. Çıkış genişliği için, çıkış kapıları, yangın merdivenleri, koridorlar ve diğer kaçış yollarının kapasiteleri 50 cm lik genişlik birim alınarak hesaplanacaktır. Aksi belirtilmedikce, birim genişlikten tahliye süresi, kargir yapılarda 3 dakika alınacaktır. 50 cm genişlikten bir dakikada 40 kişi gecebileceği kabul edilecektir. Çıkış sayısı, çıkış genişliginin ikiye bölünmesi ile elde edilecek değere 1 eklenerek bulunacak ve 50 cm den büyük kesirlerde bir üst değer esas alınacaktır. Her durumda en az 2 çıkış kapısı, kişi sayısı 500 kişiyi gecerse 3 çıkış kapısı olacaktır. 1000 kişiyi geçerse 4 çıkış kapısı olmalı, kapılar çıkışa doğru açılmalıdır. Kaçış yolları 100cm den aşağı olamaz. Kaçış merdivenleri 2 metreden fazla olmayacak, kaçış merdivenlerine dumanın geçişini engellemek için yangın güvenlik holleri yapılacak ve taban alanı 3 m2 den az olmayacaktır.
Servis koridorları; alışveriş merkezlerinde, dükkanlara taşınacak malzemeler dolaşım alanlarından çıkartılmamalı, servis koridorları vasıtasıyla mağazaların arka tarafında yük asansörlerine ulaşacak şekilde yapılmalı, genişlikleri en az 2 metre olmalıdır. Yapılan servis koridorları uygulamada yangın kaçış yolu olarak da kullanılmakdadır. Bu uygulama yanlış bir uygulamadır. Ancak yangın kaçış yolları yönetim işletme planında belirtilerek sabah erken veya gece dükkanlar kapandıkdan sonra yük taşımak için kullanabilir. Toplam kullanım alanı 2000 m2 nin üzerinde olan alışveriş merkezleri, katlı mağazalar, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri otomatik sprinkler sistemi ile korunacaktır. Alışveriş merkezlerinde genelde cep sinemaları, bowling salonları, kapalı restorantlar, açık alanda fast-food dükkanları, süpermarketler, talih oyunları, bilardo, çocuklar için atari salonların bulunduğu hem alışveriş merkezi hem de eğlence yeri olarak yapılmaktadır. Bina girişlerinde mutlaka içeri ve dışarıya açık kapısı olan eczaneler yapılmalı. Büyük marketlerdeki fırınlar mazotlu yapılmayacak, mazot ve katı yakıtla çalışan fırınlar yasaklandı. Bundan böyle sadece elektrikle çalışan fırınlar kullanılabilecek. Faydalı kullanım inşaat alanının en az 1/20 si sığınak alanı olarak ayrılması zorunludur. İçinde bir wc ve lavabo, sığınak alanına bağlı olarak havalandırma için menfez bırakmak gerekir. Otopark ise emsal alanı ve varsa iskan edilebilecek alanlar toplamının 50m2 ye bölümü ile elde edilecek miktar otopark adetini belirler. İhtiyaç kadar otopark parsel bünyesinde, kapalı ve açık alanda otopark yeri ayrılabilir. Alışveriş merkezlerinde, otoparklar parsel bünyesinde yapılmak zorunda, otopark ücreti ödenerek otopark adeti sağlanamaz. Her 20 otopark için bir bedensel özürlü otoparkı ayrılması zorunlu olup, işaretlenerek çıkışa, asansöre yakın yerler seçilmeli. Romanya da Bükreş’te Bucureşti Mall alışverişini ziyaret ettim. Ziyaretim sırasında buranın bir türk firması Bayındır-Fiba ortaklığında yapıldığını öğrendim. Burası mevcut bir bina olup, Çavuşeşku zamanında halk için yemekhane olarak yapılmış, ancak ömrü vefa etmemiş yarım kalmış. Türk firması burayı alarak Atrium tarzında 30 metre çapındaki dışa açık boşluk çelik konstrüksiyon elemanlar üzerine şeffaf policarbon ile kapatıldığı, her türlü ünlü marka firmaların davet edildiği çok güzel bir alışveriş merkezi olmuş. Alışveriş merkezlerinde önemli bir konuda trafo yerinin ayrılması. Trafo yerinin mutlaka çözülmesi gerekir. Sonraya bırakılan işler sorun yaratmakta. En az 3 metre genişliğinde araç giriş çıkış yeri ve trafo yerinin belirlenerek terkedilmelidir. Otopark giriş çıkışları, trafo için giriş çıkış olarak kullanılamaz. Bir başka konuda, dolaşım koridorları emsale dahildir. Yırtık alanlar ancak iç bahçe haline dönüştürülerek üstü açık kalmak şartıyla cam camekan şeklinde yani fanus gibi yapılması halinde emsale dahil edilmeyebilir. Ayrıca yönetmelik veya plan notlarında emsale katılmaması yönünde bir madde varsa katılmayabilir. Genelde 1.bodrum katlar emsale dahil edilir. Plan notunda ne yazıyorsa o geçerlidir. Eğer bodrum katlar emsale dahil değilse, her dükkan için dükkan alanlarının % 10 u kadar bodrum katlarda depo yapılabilir. Yeni İstanbul İmar Yönetmeliğine göre 1. bodrum kat iskan edilebilir ve 2. bodrum kat emsale dahil edilmek şartıyla ve gerekli cebri havalandırmanın yapılmasıyla da iskan edilebilir.Ancak 1.bodruma bağlantılı olmak şartıyla.Fast food dükkan alanları önündeki oturma yerleri için, yönetim planı içinde belirtilmek şartıyla kullanım hakkı veriliyor. Alışveriş merkezleri tek bağımsız bölüm olmalı. Ancak uygulamada dükkanlara tek tek bağımsız bölüm numaraları verilmekde. Bu tür yerlerdeki dükkanlar satılmıyor, kiralık veriliyor. Satılması halinde çok sorunlar çıkıyor, kontrol altına almak zor. Alışveriş merkezleri içe dönük ve dışa dönük olmak üzere iki türlü yapılmakta, yani bina cepheleri kapalı ise dükkanlar iç dolaşım koridorlarına bakmakda, yada dükkan ve fast foodlar dış cepheleri açık dışarı bakmakda.Servis koridorları dış cephe tarafına yapıldığından genelde bina cepheleri kapatılıyor. Yiyecek katlarını bodrum katta mı? yapmak lazım, yada üst katlarda yapmak mı? Genelde üst katlarda yapılıyor. Bodrum katta yapılmış güzel örnekler de var. Alışveriş ve işmerkezleri için ayrıca bir imar yönetmeliği standartları yok.Bu yönetmeliğinde en kısa zamanda detayları ile birlikte düzenlenmeli.
Kaynaklar : – İstanbul İmar Yönetmeliği – Otopark Yönetmeliği – İtfaiye Yönetmeliği – Sığınak Yönetmeliği
