Saunalar, tarih boyunca insanların sağlıklarını düzeltmek ve iyileştirmek, rahatlamalarına yardımcı olmak için ziyaret ettikleri yerler olarak bilinirler.
Sauna, orijini Fince olan bir kelimedir ve ahşap duvarları, tavanı ve döşemesi olan oda anlamına gelmektedir. Bu odanın içinde bulunan ve gene Fince “kiuas” olarak kullanılan sobalar odun, elektrik, fuel-oil ya da gazla ısıtılabilmektedir.
Saunadaki nemi arttırmak için, sobanın üzerindeki taşlara su dökülür ve bu da ortamda Fince “löyl” denilen buharın ortaya çıkmasını sağlar. Buharın oluşması, oda sıcaklığının geçici olarak yükselmesine neden olur. Su buharı, sıcaklığı havadan daha hızlı bir şekilde ilettiği için, değişiklik anında fark edilir. Buharın sıcaklığının en fazla olduğu yer saunanın tavana yakın bölümleridir.
Saunalara benzeyen buhar banyolarının en eskilerinin, Milattan Önce 6 binli yıllara, taş devrine kadar gittiği biliniyor.
Sauna, bazı yerlerde rastlanan Rus-Roma banyosundan temelde farklılıklar gösterir. Banja diye bilinen Rus banyosu, Rusya’da buhar banyosu olarak bilinir, yüksek nem oranına sahip olmasına rağmen, bu mekânlardaki sıcaklık sadece 45°C’dır. Geleneksel Roma banyoları, sıcaklıkları genellikle 50 – 60°C arasında olan sıcak hava banyolarıdır, sıcak ve soğuk havuzlarla birlikte kullanılır.
İlk ahşap saunalar beşinci – sekizinci yüzyıllar arasında Finlandiya’da yapılmıştır. 16. yüzyıla gelene dek, Finlilerin sauna kullanımlarıyla ilgili neredeyse hiçbir kayda rastlanmamıştır.
18. yüzyılın başlarında, İsveçlilerin Orta Avrupa standartlarına uygun olarak yapılan “bastu”larının (banyo evlerinin) önemi azaldı. Toplum içindeki kullanım alanını kaybetti ve hastalıklarda kullanılmaları dışında bir Hıristiyan geleneği olarak devam etti.
1808 yılından önce hiçbir Finli, saunaları tuvallere geçirmemişti, çünkü o dönemde bu, bir fırını ya da bir tuvaleti resmetmekle aynıydı. Ama milliyetçilik ve gerçekçilik akımlarıyla birlikte, sauna Finli bir ressamın resimlerindeki en önemli konulardan biri haline geldi. 1800’lerin sonlarında, Finliler saunalarının kapılarını daha önce onlara yabancı olan, hayvan kesimi ve çamaşır yıkama gibi bir takım fonksiyonlara açtılar.
19. yüzyılda, her ne kadar buhar banyoları Avrupa ve İskandinav ülkelerinin birçoğunda yok olmaya başladıysa da, Finlandiya ve Kuzey İsveç’in ormanlık bölgelerinde bu zaman sürecinde de saunalar güncelliklerini korumaya devam etti.
Ahşabın yerini betonun almasıyla birlikte, saunaların ısıtılması için daha fazla sıcaklığa gerek duyuldu. Bunun sonucu olarak da, yirminci yüzyıla girerken, saunaların çoğu daha çok buhar banyoları şeklini aldı.
Birinci Dünya Savaşı’ndan hemen sonra, şehir saunalarında elektrikli ve gazlı ısıtıcılar kullanılmaya başladı.
Sauna, 1936 Berlin Olimpiyatlarında sporcular için kuruldu ve bu birçok insanın saunayla ilk kez tanışmasının nedeni oldu. Ama buna rağmen saunanın genel tanıtımının başlangıcı daha sonralara rastlıyor.
1970 ve 1979 yıllarında sauna kullanıcıları arasında, 10 bin kişinin katıldığı bazı araştırmalar yapıldı. İlk araştırmada, katılımcıların yüzde 71’i saunanın amacının rahatlama ve dinlenme olduğunu söyledi. Yüzde 62’si sağlamlık kazanmak ve yüzde 41’i de fitness ve performanslarının artması olduğunu söyledi. Kadınların yüzde 47’si, cilt bakımı ve daha iyi bir görünüşe sahip olmak için saunaya gittiklerini söyledi. Katılımcıların yüzde 28’i vücutlarının temizlenmesi ve yüzde 12’si ise amaçlarının incelme ve ince kalma olduğunu açıkladı. Katılımcıların sadece yüzde 16’sı hastalıklarının tedavisi amacıyla saunayı kullandıklarını söyledi. Rastgele yapılan diğer araştırmalar ise, bazı kullanıcıların da sık sık tekrarlanan rahatsızlıklarını önlemek için sauna kullanmaya başladıklarını ortaya çıkardı.
Bugün dünyanın birçok yerinde kullanılan sauna, modern dünyanın vazgeçilmez ihtiyaçlarından birisi olmuştur. Sadece 5.02 milyon kişinin yaşadığı Finlandiya’da, 2 milyon adet sauna bulunduğu bilinmektedir. Her ailenin hem sürekli olarak yaşadıkları şehir merkezlerindeki küçük apartman dairelerinde ya da şehir merkezine yakın yerlerde kurulan yerleşim bölgelerindeki konutlarında, hem de şehir dışında genellikle göl kenarlarında bulunan hafta sonu evlerinde saunaları bulunmaktadır ve bu saunalar en az haftada 2-3 kez olmak koşuluyla yoğun olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde Sauna
Son yıllarda gelişen ve büyüyen turizm sektöründe Spa&Wellness turizmi büyük önem kazanmıştır. Bu tür tesislerde bulunan sauna ve buhar odaları, bu büyümeye paralel olarak kabuk değiştirmiş ve büyük önem kazanmıştır. Tesislerin yanı sıra ev kullanıcılarının talepleri de sağlıklı yaşam bilinci doğrultusunda değişmiştir.
Önceleri, otel ve turizm tesislerinde sadece bulunması gereken bir ünite olarak algılanan ve tasarımcılar tarafından tesislerin köhne köşelerinde planlanan saunalar, günümüzde ön plana çıkmış, farklı tasarım ve işlevler kazandırılarak kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bu gelişim ve değişimin ana nedeni, günümüzde sağlıklı yaşama verilen önemin artmasıyla paralel olarak sauna-buhar-su sistemlerinin tıbbi desteleyici ve tamamlayıcı unsur olarak ön plana çıkması ve kullanıcı talepleridir. Farklı ısı – nem dengelerinin insan vücudunda yarattığı farklı etkiler, kullanıcıların zevk, beğeni ve talepleri ve tesislerde farklılık ve değişik konseptler yaratma isteği bu çeşitliliği arttırmıştır.
Daha önce turizm tesisleri ve sosyal tesislerde sadece klasik Fin saunası (90 derece) yapılmaktaydı. Şu anda klasik Fin saunalarına ek olarak Steam sauna, Soft sauna, Bio sauna, Rus saunası, Rock sauna, Kelo sauna gibi çok farklı özellik (farklı sıcaklık ve nem) ve doğal malzemelerin kullanılarak tasarlandığı farklı işlev ve dizaynda, farklı saunalar üretilmeye başlanmıştır. Yani, farklı atmosfer, farklı malzeme ve farklı tasarım ile çeşitlilik yaratılmıştır.
Fin Saunası: Klasik sauna ahşapları ile hazırlanan, atmosferi 90 – 110°C sıcaklık, yüzde10–25 nem esasına göre çalışan kuru banyolarıdır.
Bio Sauna (Bitkisel Sauna): Sıcaklığın yaklaşık 50°C olduğu, çoğunlukla sauna ve buhar odasının kan dolaşımını hızlandırıcı etkisinden rahatsız olanların tercih ettiği, nemin yüzde 50’yi geçmediği sauna türüdür. Aromaterapi, Colourtherapy, müzik meditasyonu gibi yan terapilerle zenginleştirilir. Bio-sauna, hem klasik sauna hem de steam sauna olarak kullanılabilir.
Rus Saunası: Sıcaklık 110–130°C arasında değişir. Bu sert atmosfere dayanabilecek kesitte ve cinste ahşaplar kullanılır.
Rock Sauna: Geçmişteki sauna geleneğini günümüze taşıyarak ahşap ve taşın bir arada kullanıldığı özel saunalardır.
Kelo Sauna: 500 yıllık Kelo (Fin çamı) ağaçlarından yapılan dış mekân saunalarıdır. Odunlu ısıtıcıların kullanıldığı, Fin geleneklerinden gelen bir sauna türüdür.
