595 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, yapı denetimi konusunda ikili bir mekanizma öngörmektedir.
Söz konusu ikili mekanizma,
-Yapıların yapı denetim kuruluşları aracılığı ile denetimi
– İl ve ilçe merkezleri ile merkezde kurulacak olan yapı denetim komisyonları aracılığı ile yapı denetim kuruluşlarının denetimi,
şeklinde olup, ayrı ayrı ele alınmıştır.
A-Yapı Denetim Kuruluşları
1-Kuruluş ve Görevleri
Yapı denetimini gerçekleştirecek yapı denetim kuruluşları ve görevleri, Kararnamenin 4. maddesinde açıklanmıştır.
Kararname kapsamına giren her türlü yapının,
-Yapı denetim üst komisyonundan aldığı izin belgesi ile çalışan
-Münhasıran yapı denetimiyle uğraşan tüzel kişiliğe sahip,
Yapı denetim kuruluşlarının denetimine tabi olacağı belirtilmiştir.
Yapı denetim kuruluşlarının görevleri,
-Yapım faaliyetlerini ve bu işlerde kullanılan malzemelerin standartlara uygunluğunu denetlemek,
– Jeoteknik raporlar ile uygulama projelerini kontrol etmek,
-Denetim faaliyetlerinin her aşamasında diğer yapı sorumluları ile birlikte tutanak tanzim etmek,
-Gerektiğinde raporlar düzenlemek
-Tutanak ve raporların bir nüshasını ilgili idareye vermek,
şeklinde sayılmıştır.
Yapı denetim kuruluşlarının,
-Bünyesinde uzman mühendis ve mimarların bulunması,
-Ödenmiş sermayesinin en az %51’inin uzman mühendis ve mimarlara ait olması,
zorunlulukları getirilmiştir.
Diğer taraftan, yapı denetim kuruluşları, imar mevzuatı uyarınca ilgili idareye karşı öngörülen teknik sorumlulukları üstlenmesi öngörülmüştür.
Kararnamede yapı denetim kuruluşlarının, denetim hizmeti verdiği yapının kat adedi, inşaat alanı, önemi ve kullanım özelliği ile birlikte kuruluşun teknik personel durumu ve ekipmanı dikkate alınarak sınıflara ayrılabileceği şeklinde düzenleme getirilmiştir.
2-Yapı Sorumlularının Görev ve Yükümlülükleri
Yasanın 9. maddesinde; Bu Kanun Hükmünde Kararname hükümleri çerçevesinde yapılacak denetim hizmetlerinde, sadece, ilgili mühendislik ve mimarlık meslek odalarınca uzmanlıkları belgelendirilmiş uzman mühendis ve mimarlar imza yetkisine sahip olacağı belirtilmiştir. Müteakip 10.maddede proje müelliflerinin, 11.maddede şantiye şefinin, 12. maddede yapı müteahhidinin görev ve yükümlülükleri açıklanmıştır.
a-Proje müelliflerinin görev ve yükümlülükleri
Yapı ruhsatına esas uygulama projelerini, jeoteknik raporlar dahil her türlü etüde dayalı çalışmaları, kanun, imar planı, yönetmelik, şartname ve standartlara uygun olarak yapmak, yapı denetim kuruluşlarına uygunluğunu kontrol ettirmek, yapı denetim kuruluşunun varsa tespit ettiği hata ve eksiklikleri gidermek ve ilgili idareye onaylatmak,
Olarak belirtilmiştir.
b-Şantiye şefinin görev ve yükümlülükleri
Yapı müteahhidinin, yapım işinin konusuna göre, sözleşme ile çalışan şantiye şefi veya şefleri bulundurmasının zorunlu olduğu,
Şantiye şefinin yapıları yapı denetim kuruluşunun teknik konulardaki talimatlarına uygun olarak yönetmek ve inşa ettirmekle yükümlü olduğu,
Şantiye şefi, yapılacak denetimler için hazırlık yaparak durumu yapı denetim kuruluşuna bildirmek, yapı denetiminde bizzat bulunarak denetime ilişkin tutanak ve belgeleri imzalamak, yapı denetimine mani olanlar varsa bunları öncelikle yapı denetim kuruluşuna, yapı denetim kuruluşunca denetimin sağlanamaması halinde yapı denetim komisyonlarına bildirmek zorunda olduğu,
Olarak belirtilmiştir.
c-Yapı müteahhidinin görev ve yükümlülükleri
Bu kanun Hükmünde Kararname kapsamında yapılacak yapıların yapı müteahhitleri tarafından inşa edilmesi zorunlu olduğu,
Yapı müteahhitlerinin, yapıları fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapmak, yapı denetim kuruluşları ve yapı denetim komisyonlarının aldığı kararları uygulamak, yapım süresi içinde yapının bakımını yapmak ve tümünü korumak, çıkabilecek ayıp ve aksaklıkları gidermekle yükümlü olduğu,
Belirtilmiştir.
3-Yapı sorumlularının sicillerinin tutulması
Yasanın 5. maddesinde yapım ve denetim hizmetini yürütmekle sorumlu yapı müteahhidi, şantiye şefi, proje müellifleri ve yapı denetim kuruluşlarının sicillerini düzenleyecek birimler yer almıştır.
Buna göre,
a)Yapı müteahhidi, şantiye şefi ve proje müelliflerine ait siciller, il ve ilçe yapı denetim komisyonları tarafından verilen sicil raporlarına göre ilgili meslek odaları tarafından,
b)Yapı denetim kuruluşlarına ait siciller, il ve ilçe yapı denetim komisyonlarınca verilen sicil raporlarına göre Bakanlık tarafından,
tutulması öngörülmüştür.
4-Yapı denetim hizmet bedelleri ve hesabı
Kararnamenin 7. maddesinde yapı denetim hizmet bedeli esasları düzenlenmiştir.
Buna göre;
Yapı denetim hizmetleri için yapı denetim kuruluşlarına ödenecek hizmet bedellerinin, asgari hizmet bedelinden az olmamak kaydıyla, projenin özellikleri ile yapının bulunduğu bölgenin fiziki, ekonomik ve sosyal özellikleri dikkate alınarak, yapı sahibi ile yapı denetim kuruluşu arasında yapılacak sözleşme ile belirleneceği,
Asgari hizmet bedeli; yapı inşaat alanı dikkate alınarak, yapı yaklaşık maliyetinin %4’ü ile %8’i arasında belirleneceği,
İnşaat süresi, yapı ruhsatının alındığı tarihten itibaren iki yılı geçtiği takdirde, bu denetim hizmet bedeline esas olan oran, üçüncü yıldan başlayarak her yıl için %10 artırılacağı,
Yapı denetim kuruluşu, katma değer vergisi hariç, yaptığı hizmetlerden dolayı, yapı sahibinden başka ad altında ayrıca hiçbir bedel talebinde bulunamayacağı,
Yıllara sari yapım işlerinin denetim hizmet bedellerinin hesaplanmasında uygulama yılı yapı yaklaşık maliyeti esas alınacağı,
Bu durumda doğabilecek bedel farkı, yapı sahibi tarafından yapı denetim hesabına ayrıca yatırılacağı,
Kararnamenin 8. maddesinde;
Yapı denetim kuruluşlarının hizmet bedellerinin karşılanması amacıyla, il özel idareleri ve belediyeler adına bankada yapı denetim hesabı açılacağı,
Yapı denetimi için bu Kanun Hükmünde Kararname ile öngörülen hizmet bedelleri, yapı sahibi tarafından bu hesaba yatırılacağı,
Hizmet bedelleri, yapı sahibi ve ilgili idarenin onayı ile yapı denetim kuruluşuna bu hesaptan ödeneceği,
Bu hesabın, başka maksatlarla kullanılamayacağı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda belirtilen borçlar’da dahil olmak üzere haczedilemeyeceği, hesaba tedbir konulamayacağı,
Belirtilmiştir.
B-Yapı denetim komisyonları ve görevleri,
Kararnamenin 6. maddesinde düzenlenmiş olup,
-İl yapı denetim komisyonu, ilçe yapı denetim komisyonu ile yapı denetim üst komisyonundan oluştuğu,
-İl yapı denetim komisyonu; il bayındırlık ve iskan müdürlüğünün koordinatörlüğünde valilik, bayındırlık ve iskân müdürlüğü, merkez belediyesi, büyük şehirlerde büyük şehir belediyesi ve ilgili meslek odaları temsilcilerinden oluştuğu,
-İlçe yapı denetim komisyonu; kaymakamlığın koordinatörlüğünde; kaymakamlık, bayındırlık ve iskân müdürlüğü, ilçe belediyesi ve ilgili meslek odaları temsilcilerinden oluşacağı, İlçe yapı denetim komisyonunun, son nüfus sayımına göre ilçe merkez nüfusu 50.000’den fazla olan ilçelerde kurulacağı, İlçe yapı denetim komisyonu kurulmayan ilçelerde bu görevi il yapı denetim komisyonu yürüteceği,
-Yapı denetim üst komisyonu, Bakanlık bünyesinde, Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının koordinatörlüğünde; Bakanlık, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği temsilcilerinin katılımı ile oluşacağı,
Belirtilmiştir.
İl ve ilçe yapı denetim komisyonlarının,
-Yapı denetim kuruluşlarının denetim faaliyetlerini izlemek,
-Denetim faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek ihtilafları çözümlemek,
-Yapı müteahhidinin itirazını 15 inci madde gereğince karara bağlamak,
-595 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye aykırı uygulamalar hakkında kararlar almak ve uygulanmasını sağlamak,
-Yapı sorumlularının sicil raporlarını düzenleyeceği,
Yapı denetim üst komisyonunun,
-Yapı denetim kuruluşlarına izin belgesi vermek,
-Yapı denetim kuruluşlarından bu Kanun Hükmünde Kararnamede öngörülen esaslara göre denetim görevini yerine getirmedikleri anlaşılanlara 24 üncü madde hükümlerini uygulamak,
-Yapı denetim kuruluşlarına ait sicilleri tutmak,
İl ve ilçe yapı denetim komisyonlarının talepleri üzerine itiraz konularını incelemek,
Şeklinde görevleri sayılmıştır.
C-Kararnamede getirilen diğer düzenlemeler
1-Yapı denetim uygulanacak hükümler,
Kararnamenin 3. bölümünde, yapı denetimi çerçevesinde yapının imar mevzuatı ile ilişkisi, yapı sorumlularının görevden ayrılması veya uzaklaştırılması durumu, yapılamayacak işler düzenlenmiştir.
a-Yapı denetimi ile imar mevzuatı ilişkileri;
Yapı ruhsatının ilgili idarece verilmesi için teknik sorumlu, fenni mesul bulundurma şartı hariç, 3194 sayılı İmar Kanunu ile diğer mevzuat hükümlerine göre gerekli olan belgelere ve yapılacak işlemlere ilave olarak; yapı sahibi ile yapı müteahhidi arasında, yapı müteahhidi ile şantiye şefi arasında, yapı denetim kuruluşu ile yapı sahibi arasında yapılan sözleşmeler ile yapı denetim kuruluşuna ait izin belgesi, mali sorumluluk sigortası poliçesi ve primlerinin ödendiğine dair belgeler yapı sahibinden isteneceği,
Bu sözleşmelerin, her türlü vergi, resim ve harçtan muaf olduğu,
Yapı sahibi, yapı müteahhidi veya şantiye şefinin aynı kişi olması halinde sözleşme şartı aranmayacağı, ancak ilgili idareye, durumu belirten bir taahhütname verileceği,
Yapının projelerine uygun olarak kısmen veya tamamen bitirildiğine dair yapı denetim kuruluşu tarafından ilgili idareye rapor verileceği, söz konusu rapor olmaksızın yapı sahibine yapı kullanma izni verilmeyeceği,
Yapım süresi içinde ruhsat ve eklerine aykırı olarak yapılan yapı bölümleri, yapı denetim kuruluşu tarafından incelenerek bir rapor düzenleneceği, söz konusu raporun yapı müteahhidine tebliğ edileceği,
Bu rapora göre yapı müteahhidi, yıkılması, onarılması, değiştirilmesi veya yenilenmesi gereken her türlü inşaat ve imalatı yapmak zorunda olduğu, yapı müteahhidinin bu rapora yedi gün içinde il veya ilçe yapı denetim komisyonu nezdinde itiraz hakkı olduğu, komisyonun, karar vermeden önce üst komisyonun görüşünü de isteyebileceği, yapı müteahhidi, yapı denetim kuruluşunun ikazına veya yapı denetim komisyonunun kararına rağmen aykırılıkları gidermediği takdirde, yapı denetim kuruluşunun ihbarı üzerine ilgili idare inşaatı mühürleyerek, derhal durdurulacağı, ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanacağı,
Bu durumun yapı denetim kuruluşu tarafından yapı sahibine bildirileceği,
Yapı denetim kuruluşunun olumlu raporu olmadan inşaatın devamına izin verilmeyeceği,
Belirtilmiştir.
b- Yapı sorumlularının görevden ayrılması veya uzaklaştırılması durumunda uyulacak esaslar
Yapı sorumlularından herhangi birinin, yapı ile ilişkisinin kesilmesi halinde, durumun yapı sahibi tarafından il veya ilçe yapı denetim komisyonuna en geç beş iş günü içinde yazılı olarak bildirileceği, ilişkisi kesilen yapı sorumlusunun yerine yirmi iş günü içinde yeni bir sorumlu işe başlamadığı takdirde yapı tatil tutanağı düzenlenerek, inşaatın ilgili idarece derhal mühürleneceği, yeni yapı sorumlusu işe başlayıncaya kadar yapının devamına izin verilmeyeceği,
Yapı sorumlularının yapı ile ilişkilerini kestikleri tarihe kadar olan faaliyetlerinden sorumlu olacağı,
Belirtilmiştir.
c- Yapılamayacak işler
Yapı denetim kuruluşları ve bu kuruluşların hissedarları, yöneticileri, uzman mühendis ve mimarları ile bu kişilerin eşleri ve birinci derece kan ve sıhri hısımları; mensubu olduğu denetim kuruluşunun, denetim hizmeti verdiği işlerde, yapı müteahhitliği, proje müellifliği ve şantiye şefliği faaliyetinde bulunamayacakları,
Ayrıca, yapı denetim kuruluşunun uzman mühendis ve mimarlarının, hiçbir şekilde yapı müteahhitliği yapamayacakları, şantiye şefliği görevinde yapamayacakları, başka bir denetim kuruluşunda aynı anda görev yapamayacakları,
Şeklinde sayılmıştır.
2- Sorumluluklar, Hasarların Tazmini ve Sigorta
595 sayılı kararnamenin 4. bölümünde sorumluluklar, hasarların tazmini ve sigorta konularına ilişkin düzenleme getirilmiştir.
Yapı denetim kuruluşları ile bu kuruluşların uzman mühendis ve mimarları, denetimleri altında inşa edilen yapıların fen ve sanat kurallarına aykırı yapılması nedeni ile ortaya çıkan her türlü yapı hasarından kusur aranmaksızın sorumlu oldukları,
Yapı denetim kuruluşunun yöneticileri ve denetim faaliyetinde görev alan uzman mühendis ve mimarlar dışındaki diğer teknik elemanları, denetimleri altında inşa edilen yapıların fen ve sanat kurallarına aykırı yapılması nedeniyle ortaya çıkan yapı hasarından, kusurları oranında sorumlu oldukları,
Yapı denetim kuruluşu; proje müellifi, şantiye şefi veya yapı müteahhidinin görev ve yükümlülüklerini yerine getirmemelerinden dolayı sorumluluktan kurtulamayacağı, proje müellifi, şantiye şefi ve yapı müteahhidinden herhangi birinin kusurunun kanıtlanması halinde, yapı denetim kuruluşu zararın ilgilisine rücu edebileceği,
Yapı denetim kuruluşu, yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren yapının taşıyıcı sisteminde meydana gelebilecek yapı hasarından dolayı 10 yıl süreyle, taşıyıcı olmayan diğer kısımlardaki yapı hasarından dolayı 2 yıl süreyle sorumlu olduğu,
Belirtilmiştir.
Hasarların tazmini ile ilgili olarak,
Yapı denetim kuruluşu, yapı sahibinin yapı kullanma iznini aldıktan sonra 18 inci maddede belirtilen süreler içerisinde yapıda meydan gelebilecek hasarları gidermek veya bu hasarları yapı sahibi giderdiği takdirde, hasar bedelini belgelemek kaydıyla hasarın meydana geldiği yıl fiyatlarıyla yapı sahibine derhal ödemek zorunda olduğu,
Yapının, beklenen doğal afete rağmen ağır hasar görmesi ve yıkılması halinde bedeli, yapı denetim kuruluşunca, afetin meydana geldiği yıl yapı yaklaşık maliyeti üzerinden, güçlendirme gerektiren orta hasar bedeli ise proje müellifince belirlenen ve ilgili idarece onaylanan bedeli üzerinden zarara görene ödeneceği,
Sorumsuzluk hali ile ilgili olarak,
Yapı sahibi, yapı kullanma izni aldıktan sonra ilgili idareden izin almadan, yapıda, yapının taşıyıcı sistemini etkileyecek değişiklik yapamayacağı,
Yapı denetim kuruluşu, izinsiz yapılan değişikliklerden dolayı sorumlu tutulamaz, bu takdirde sorumluluk, izinsiz değişiklik yapana ait olduğu,
Sigorta yaptırma zorunluluğu ile ilgili olarak,
Yapı denetim kuruluşları, denetim faaliyetlerine başlamadan önce, denetimini üstleneceği her bir yapı için ayrı ayrı, bu Kanun Hükmünde Kararnamede yazılı sorumluluk süresince, yapının taşıyıcı sisteminde meydana gelebilecek yapı hasarlarından kaynaklanan zararın karşılanmasını sağlamak üzere mali sorumluluk sigortası yaptırmak zorunda olduğu,
Doğrudan talep ve dava hakkı ile ilgili olarak,
Zarar gören, taşıyıcı sistemin hasarı halinde hasarın meydana geldiği yıl fiyatlarıyla güçlendirme bedelini veya yapının yıkılması halinde güncelleştirilmiş teminat tutarı üzerinden yapı hasarı bedelini, doğrudan sigorta şirketinden talep edebileceği gibi dava da açabilir.
Denetim faaliyetinin geçici durdurulması ile ilgili olarak,
Yapı denetim kuruluşlarından, bu Kanun Hükmünde Kararnamede öngörülen esaslara göre denetim görevinin yerine getirmedikleri anlaşılanların denetim faaliyeti, yapı denetim üst komisyonunun teklifi üzerine Bakanlık tarafından altı aydan bir yıla kadar geçici olarak durdurulacağı, durdurma kararının, Resmi Gazetede ilan edileceği, sicillerine işleneceği,
Denetim faaliyeti geçici olarak durdurulan yapı denetim kuruluşlarının yönetici ve uzman mühendis ve mimarları, bu süre içerisinde başka ad altında dahi olsa hiçbir denetim faaliyetinde bulunamayacakları, geçici durdurmaya neden olan meslek mensubu, bağlı olduğu meslek kuruluşuna Bakanlıkça bildirileceği,
Bakanlığın denetim yetkisi ile ilgili olarak,
Bakanlık, bu Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre yapılan uygulamaları ve yapı üretiminde sorumluluk alan gerçek ve tüzel kişileri, ilgili idareleri ve komisyonları doğrudan denetleme yetkisine sahip olduğu,
Bildirimde bulunma yükümlülüğü ile ilgili olarak,
Yapı denetim kuruluşlarının, denetimleri sırasında yapıda kullanılan malzeme ve ekipmanların yürürlükteki standartlara aykırı olduklarını belirledikleri takdirde, durumu bir rapor ile il sanayi ve/veya ticaret müdürlüklerine bildirmekle yükümlü olduğu,
Yapılara sertifika verilmesi ile ilgili olarak,
Bu Kanun Hükmünde Kararname kapsamında denetlenerek inşa edilmiş yapılara ilgili idarelerce sertifika verileceği,
Belirtilmiştir.
595 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin uygulanmasında pilot iller olarak; Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bartın, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Eskişehir, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Hatay İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Kütahya, Sakarya, Samsun, Tekirdağ, Trabzon, Yalova ve Zonguldak illeri seçilmiş, pilot illerin genişletilmesi ve daraltılmasına, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
595 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname; Anayasa Mahkemesinin 24/05/2001 tarih ve E.2000/35, K:2001/5 sayılı kararı ile iptal edilmiştir. İptal gerekçesi olarak, kararnamenin maddelerinin yasa ile düzenlenmesi gereken unsurlar içerdiği, söz konusu düzenlemelerin kanun hükmünde kararname ile düzenlenemeyeceği belirtilmiştir.
